Wprowadzenie - życie codzienne wsi
wtorek, 11.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Życie na wsi ciągle się zmienia. Dziś wygląda ono zupełnie inaczej niż za czasów naszych rodziców, a zupełnie inaczej za czasów naszych dziadków. Nie mówiąc już o czasach 100 czy 200 lat temu. Dawniej wieś była samowystarczalna, a w związku z tym uprawiano wszystko co było do życia potrzebne. Uprawiano żyto na chleb, pszenicę na ciasta, które wypiekano odświętnie. Z prosa wyrabiano kaszę jaglaną, a z gryki - gryczaną. Z jęczmienia wyrabiano kaszę jęczmienną i perlak. Zboża oraz ziemniaki, kapusta i mleko z jego przetworami były podstawą wyżywienia na wsi. Dodatkowo jeszcze z siemienia tłoczono olej, który zastępował tłuszcze zwierzęce na okres adwentu i postu. Ponieważ mięso i wędliny były obecne tylko przy większych świętach i w okresie ciężkich prac polowych, zarówno śniadania, obiad jak i kolacja były głównie posiłkami gotowanymi. W okresie żniw spożywano na polu dodatkowo pośniadanki i podwieczorki, zresztą również obiady donoszono niekiedy na pole, gdy pracowano daleko ode wsi.
Chłopi w Polsce - zarys historii
poniedziałek, 10.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
W okresie plemiennym nie występował podział na chłopów i inne kategorie społeczne. Samodzielność ludności ograniczała wspólnota terytorialna tzw. opole. Była to jednostka terytorialna złożona z kilkunastu wsi wraz z należącymi do mieszkańców terenami uprawnymi, okolicznymi lasami i wodami. Ludność opola była zobowiązana do świadczeń na rzecz plemienia i starszyzny jak udział w pospolitym ruszeniu czy naprawa systemu umocnień obronnych. Obciążenia te wzrosły po powstaniu w X w. organizacji państwowej. Monarcha był jednocześnie najwyższym sędzią, dowódcą wojsk i ustawodawcą, nastąpiło zawłaszczenie uprawnień wspólnot terytorialnych i obciążenie różnymi daninami.
Rolnictwo w Polsce w zarysie
poniedziałek, 10.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Prymitywna uprawa roli w formie kopieniactwa pojawiła się ok. 8 tys. lat p.n.e. na Bliskim Wschodzie, a pod koniec III tysiąclecia p.n.e. w całej Eurazji. Była to pierwotna forma uprawy roślin, a jako narzędzia służyły zaostrzony kij, motyka, brona gałęziowa, kamienny topór i do zbioru sierp o ostrzu krzemiennym. Obecnie metodę tą, za pomocą kija z żelaznym ostrzem stosują niektóre plemiona afrykańskie Bantu prowadzące również hodowlę bydła. Początkowo uprawiano głownie zboża: proso, pszenicę i jęczmień.
Zabudowa i wyposażenie wsi
poniedziałek, 10.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
W początkowym okresie osadnictwo dostosowywało się do istniejących warunków terenowych i nie było przez nikogo normowane. Wsie przybierały różne kształty zależnie od miejscowych warunków, wykorzystując najdogodniejsze tereny nadrzeczne, nadjeziorne czy istniejących szlaków komunikacyjnych. Zabudowa nie była bezpośrednio związana z polami uprawnymi, pozyskiwanymi z karczunku lasów i użytkowanymi systemem przemienno - odłogowym. Szachownicowy układ gruntów w niektórych przypadkach zachował się do czasów współczesnych.
Zajęcia domowe i narzędzia
poniedziałek, 10.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Podstawową czynnością domową było przygotowanie posiłku. Należy przypomnieć, że dawniej wieś była samowystarczalna, a w związku z tym należało uprawiać wszystko co było do życia potrzebne. Uprawiano więc żyto na chleb, pszenicę na ciasta, które wypiekano jednak odświętnie. Z prosa wyrabiano kaszę jaglaną, a z gryki - gryczaną. Z jęczmienia wyrabiano kaszę jęczmienną i perlak. Wymienione zboża oraz ziemniaki, kapusta i mleko z jego przetworami były podstawą wyżywienia na wsi. Dodatkowo jeszcze z siemienia tłoczono olej, który zastępował tłuszcze zwierzęce na okres adwentu i postu. Ponieważ mięso i wędliny były obecne tylko przy większych świętach i w okresie ciężkich prac polowych, zarówno śniadania, obiad jak i kolacja były głównie posiłkami gotowanymi. W okresie żniw spożywano na polu dodatkowo pośniadanki i podwieczorki, zresztą również obiady donoszono niekiedy na pole, gdy pracowano daleko ode wsi.
Praktyka miesięczna gospodarstwa ziemiańskiego
czwartek, 06.07.2023 | Życie wsi w XIX i XX w.
Oekonomika ziemiańska generalna... obiaśniona przez Jakuba Kazimierza Haura... pożyteczna y potrzebna... z nowym przydatkiem Geometryi Gospodarskiey napisaney... jest uważana za pierwszy polski traktat agronomiczny. Jego drugie wydanie z 1679 roku, poszerzone, wsparł król Jan III, pasjonat rolnictwa, widzący w nim siłę zdolną uzdrowić gospodarczo Rzeczpospolitą. Egzemplarz z 1744 roku, wydany w Warszawie, jest przechowywany w zbiorach Biblioteki Muzeum Pałacu w Wilanowie.
Uprawa roli
czwartek, 06.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Rozwój uprawy roli zależał od doskonalenia i wprowadzania nowych narzędzi a później maszyn rolniczych. W kopienictwie czy w okresie gospodarki żarowej posługiwano się kijem i motyką. Orkę zapoczątkowało wprowadzenie radła i płużycy a potem sochy i pługa. Na kształtowanie się systemów rolniczych bezpośredni wpływ miało też doskonalenie techniki sprzężajnej. System jednopolowy zastąpiono przemienno - odłogowym a następnie dwupolówką. W omawianym przez nas okresie stosowano już trójpolówkę a następnie wielopolówkę. W trójpolówce jedno pole przeznaczano na oziminy, drugie na jare i trzecie na ugór. Podstawowymi uprawami były: żyto, ziemniaki i owies oraz w mniejszym zakresie: pszenica, jęczmień, proso, gryka, groch, buraki, len.
Uprawiane rośliny
czwartek, 06.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Zboża mają fundamentalne znaczenie w żywieniu ludzi. Stanowią podstawowe źródło węglowodanów w diecie. Przetwarza się je na mąki, kasze, płatki, otręby, makarony, kawy zbożowe i mleka roślinne. Szeroko w przemyśle spożywczym wykorzystuje się także całe, nieprzetworzone ziarna zbóż. Zboża i przetwory zbożowe to kluczowa grupa produktów pokarmowych we wszystkich kulturach świata. Zawarta w nich skrobia należy do grupy polisacharydów i jest głównym źródłem energii dla człowieka. Zboża służą również za podstawowy surowiec do produkcji pasz dla zwierząt. Są wykorzystywane w przemyśle i energetyce do produkcji energii odnawialnej (bioetanol i biomasa), a także w produkcji biodegradowalnych tworzyw. Zboża to również składniki leków i kosmetyków.
Zbiór zbóż - narzędzia
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Żniwa rozpoczynano od zbioru rzepaku, potem dojrzewał jęczmień, żyto, pszenica, proso i owies. Mniej więcej do końca XIX w. zboże żęto sierpami, potem do lat 60-tych koszono kosami, a następnie wprowadzano do użycia najpierw kosiarki potem żniwiarki, snopowiązałki i wreszcie kombajny. Żeńcy, którymi byli mężczyźni i kobiety, zżęte sierpami zboże kładli na garście na ściernisku (rżysku), a po wysuszeniu zbierali w snopy ( zbieranki ) wiązane w powrósła robione z żytniej słomy. Ten sposób zbioru przy rzepaku, jęczmieniu i owsie stosowany był do czasu wprowadzenia snopowiązałek.
Zwierzęta hodowane we wsi
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Na wsi „chowano” (oznaczało to hodowlę), jak to kiedyś mówiono wiele różnych zwierząt. Najczęściej spotykane było krowy, konie i świnie. Poza tym hodowano owce no i oczywiście drób. Konie hodowano głównie na potrzeby gospodarstwa i na wymianę. W starej wsi pastwiska były wspólne a więc bydło wypasano razem z całej wsi przez ogólnych pastuchów, którzy rano zbierali bydło z gospodarstw i na wieczór przypędzali z powrotem. Owce hodowano przede wszystkim dla wełny a gęsi dla piór, które darto na pierze i wytwarzano pierzyny i poduszki.
Pszczelarstwo
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Pierwsze ślady kontaktu człowieka z pszczołami pochodzą z przed10-12 tys. lat. Pierwotne formy zdobywania miodu, wosku i czerwiu wiązały się z niszczeniem gniazd pszczół, co jest praktykowane nadal w niektórych rejonach Afryki i Azji. Z czasem człowiek zaczął pozbawiać pszczoły tylko części miodu, co umożliwiło przetrwanie rodzin pszczelich i korzystanie wielokrotne z ich zapasów. Na terenie zach. i środk. Europy pierwotną formą użytkowania pszczół było bartnictwo, a w końcu XV wieku powstało pszczelarstwo przydomowe.
Przetwórstwo zbóż
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Wieś do okresu powojennego była samowystarczalna w zakresie żywności a także w większości artykułów przemysłowych wyrabianych w gospodarstwach przez rolników lub wiejskich rzemieślników. Podstawowymi materiałami było drewno, z którego budowano i wykonywano większość przedmiotów użytkowych oraz słoma służąca do krycia budynków i wykonywania innych przedmiotów. Odzież i pościel wykonywano z lnu i wełny. Mleko zużywano na własne potrzeby a część przetwarzano na masło w wiejskich mleczarniach.
Ubrania i stroje
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Do zajęć domowych, wykonywanych powszechnie przez kobiety wiejskie, należała obróbka lnu, konopi i wełny oraz tkactwo. Włókno lniane wykorzystywano głównie do wyrobu odzieży i pościeli, konopne do wyrobu powrozów i worków, natomiast z wełny wyrabiano swetry i kilimy. Warto więc co nie co rzucić okiem na tę dziedzinę codziennego życia.
Przetwórstwo mleka
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Spożycie mleka przez człowieka łączy się z udomowieniem zwierząt. Natomiast przetwory z mleka (sery, napoje fermentowane) są znane od ok. 6 tys. lat. W Polsce spożywa się przede wszystkim mleko krowie, choć w wielu krajach spożywa się także mleko owcze, kozie, bawołów i reniferów. Mleko krów zawiera 80-90% wody i 20-10% suchej masy; średnio: woda 82,7%, tłuszcz 3,7%, białko 3,5%, laktoza 4,9% i popiół 0,7%. Wartość kaloryczna 100g mleka pełnego wynosi 66 kcal a chudego 36 kcal.
Przerób owoców, warzyw i mięsa
środa, 05.07.2023 | Administrator | Życie wsi w XIX i XX w.
Już wspominaliśmy o Ekonomice Ziemskiej. Okazuje się, że oprócz wskazówek dotyczących pracy na roli zawiera ona przepisy do przerabiania owoców i warzyw. Dlatego oddajemy głos przepisom z dawnych lat. Warto je porównać z dzisiejszymi. Może komuś okażą się pomocne.....
